وسواس فکری عملی (OCD)؛ هنگامی که ذهن رهایتان نمی‎کند!

وسواس فکری عملی (OCD) یکی از شایع‌ترین و در عین حال نادیده‌گرفته‌شده‌ترین اختلالات روانی است که می‌تواند جنبه‌های مختلف زندگی فرد را تحت‌تأثیر قرار دهد. افراد مبتلا به این اختلال با افکار تکرارشونده، مزاحم و ناخواسته‌ای مواجه‌اند که معمولاً منجر به رفتارهای اجباری برای کاهش اضطراب می‌شود.

بسیاری از افراد علائم خفیف این اختلال را تجربه می‌کنند؛ اما در موارد شدید وسواس فکری عملی می‌تواند عملکرد شغلی، تحصیلی و روابط اجتماعی فرد را به‌طور جدی مختل کند. در این مقاله به بررسی کامل علائم، علل، روش‌های تشخیص و راهکارهای درمانی برای مدیریت این اختلال می‌پردازیم.

وسواس فکری عملی چیست؟

وسواس فکری عملی یا Obsessive Compulsive Disorder یکی از اختلالات روانی شایع و ناتوان‌کننده است که در آن فرد افکار مزاحم، ناخواسته و تکرارشونده‌ای را تجربه می‌کند (وسواس فکری) و برای کاهش اضطراب ناشی از این افکار، رفتارهایی تکراری انجام می‌دهد (اعمال وسواسی).

برخلاف باور عمومی این اختلال صرفاً مربوط به تمیزی یا چک کردن قفل در نیست، بلکه می‌تواند جنبه‌های مختلفی از زندگی فرد را درگیر کند. برای مثال می‎توان به روابط شخصی، بهره‌وری شغلی و کیفیت خواب افراد اشاره کرد. افراد مبتلا به وسواس فکری عملی معمولاً آگاهی دارند که افکار و اعمال‌شان منطقی نیست، اما توان مقاومت در برابر آن‌ها را ندارند.

علائم اختلال وسواس فکری عملی

علائم OCD در دو دسته اصلی قابل بررسی‌اند و شامل وسواس‌های فکری و اعمال وسواسی می‎شوند. وسواس‌های فکری می‌توانند شامل نگرانی بیش‌ازحد از آلودگی و کثیفی، ترس از اشتباه کردن، افکار تهاجمی و… باشند. این افکار مزاحم به‌صورت ناگهانی و ناراحت‌کننده در ذهن فرد ظاهر می‌شوند و به راحتی از بین نمی‎روند.

در پاسخ به این افکار، فرد معمولاً دست به اعمال وسواسی می‌زند؛ مانند شست‌وشوی مکرر دست‌ها، تکرار کارهای معمولی، چک کردن قفل‌ها، تکرار برخی کلمات یا مرتب کردن اشیاء به روش خاص که معمولا با هدف کاهش اضطراب ناشی از افکار وسواسی انجام می‎شوند. اما متأسفانه باید بدانید که این چرخه تنها اختلال را تقویت می‌کند؛ همچنین در موارد شدید، زمان زیادی از روز صرف این چرخه می‌شود و فرد احساس فرسودگی و ناتوانی می‌کند.

خطرات و عوارض وسواس فکری بر مغز

وسواس فکری عملی تنها یک اختلال رفتاری نیست، بلکه با تغییرات مشخصی در عملکرد مغز همراه است. این تغییرات موجب ایجاد چرخه‌ای از افکار و رفتارهای تکراری می‌شود که شکستن آن دشوار است.

از عوارض و خطرات وسواس فکری می‌توان به بروز افسردگی، استرس و اضطراب و حتی افکار خودآزاردهنده اشاره کرد. همچنین در صورت عدم درمان فرد ممکن است به‌طور مزمن احساس ناتوانی، بی‌اعتمادی به خود و ناامیدی داشته باشد که تمام جنبه‌های زندگی او را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از دیگر پیامدهای این بیماری می‎توان به اختلافات خانوادگی، تمایل به مصرف مواد مخدر، روان‏گردان‎ها و الکل، بروز مشکل در روابط، اضطراب اجتماعی و… اشاره کرد.

نحوه تشخیص وسواس فکری عملی

تشخیص این اختلال معمولاً بر عهده روان‌پزشک یا روان‌شناس است. استفاده از ابزارهایی مانند تست وسواس فکری و پرسشنامه‌هایی نظیر Y-BOCS (مقیاس وسواس فکری عملی ییل-براون) و CY-BOCS (مقیاس وسواس کودکان) می‌تواند شدت و نوع علائم را مشخص کند. در کنار آزمون‌های بالینی، مصاحبه با بیمار و بررسی الگوی افکار و رفتارهای تکراری او نیز نقش مهمی در تشخیص پزشک ایفا می‌کند. همچنین در موارد حاد آزمایش خون و تصویربرداری از مغز برای بررسی علل جسمانی انجام می‎شود.

تشخیص زودهنگام می‌تواند روند درمان را بسیار مؤثرتر کند. بنابراین اگر کسی متوجه تکرارهای غیرمنطقی در رفتار یا افکار خود شد، بهتر است برای ارزیابی تخصصی اقدام نماید.

روش‌های درمان قطعی وسواس فکری شدید

روش‌های درمان قطعی وسواس فکری شدید چندبعدی است و بسته به شدت علائم، نوع افکار و شرایط فرد، می‌تواند متفاوت باشد. اما به‌طور کل ترکیبی از روان‌درمانی و دارودرمانی بهترین نتایج را به همراه دارند.

روان‎درمانی

درمان شناختی رفتاری یا CBT بر شناسایی و اصلاح الگوهای فکری ناسالم تمرکز دارد. در روش ERP (مواجهه و جلوگیری از پاسخ) نیز فرد به‌تدریج با موقعیت‌های اضطراب‌زا روبه‌رو می‌شود و یاد می‌گیرد بدون انجام اعمال وسواسی با اضطراب کنار بیاید. دو روش گفته شده جزء مؤثرترین شیوه‌های درمانی برای OCD محسوب می‌شوند.

دارودرمانی

بهترین قرص برای وسواس فکری معمولاً از دسته داروهای SSRI مانند فلوکستین، سرترالین یا فلووکسامین هستند. این داروها به تنظیم سطح سروتونین در مغز کمک می‌کنند و در کاهش شدت علائم بسیار مؤثرند. البته مصرف دارو باید تحت نظر پزشک و به‌صورت منظم باشد، زیرا ممکن است در هفته‌های ابتدایی مصرف، تأثیر کامل آن مشخص نشود.

در کنار این دو روش، تغییر سبک زندگی، ورزش منظم، خواب کافی، پرهیز از مصرف بی‎رویه کافئین و حضور در گروه‌های حمایتی نیز می‌تواند به بهبود فرد کمک کند.

آیا درمان قطعی وسواس فکری شدید امکان‌پذیر است؟

واقعیت این است که بسیاری از مبتلایان با دریافت درمان مناسب می‌توانند تا حد زیادی بر علائم خود غلبه کنند و زندگی طبیعی داشته باشند. با این حال در اغلب موارد، درمان باید ادامه‌دار و پیوسته باشد.

بنابراین درمان قطعی به معنای حذف کامل علائم در تمامی افراد نیست، بلکه به معنی کنترل پایدار و کاهش قابل توجه شدت وسواس‌هاست. با این حال برخی از بیماران گزارش می‌دهند که ترکیب شناخت‌درمانی و دارو، برایشان معجزه درمان وسواس بوده و کیفیت زندگی‌شان را متحول کرده است.

وسواس فکری عملی؛ یک اختلال قابل درمان

وسواس فکری عملی یک اختلال قابل درمان است؛ به‌شرط آن‌که به موقع شناخته شود و دوره درمانی درستی برای آن طی گردد. با شناخت علائم اولیه و هشداردهنده و انتخاب روش‌های مؤثر درمان، می‌توان راه نجاتی برای فرد مبتلا پیدا کرد. بنابراین اگر شما یا یکی از عزیزانتان نشانه ‎های OCD را در خود مشاهده می‎کنید همین حالا برای درمان اقدام نمایید.

داروخانه آنلاین گلشید با ارائه اطلاعات دقیق درباره روش‎ها و داروهای درمان وسواس، همراه مطمئنی در مسیر درمان شماست.